Edward Bernard Raczyński – Ostatni Prezydent RP na Uchodźstwie

Jutro, 30 lipca 2025 roku, przypada 32. rocznica śmierci Edwarda Bernarda Raczyńskiego, ostatniego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Ten artykuł, przygotowany dla bloga Przewodnik Poznański, przypomina życie i dokonania tego wybitnego Polaka, z szczególnym naciskiem na jego związki z Rogalinem, rodową siedzibą Raczyńskich i jednym z najważniejszych miejsc w Wielkopolsce.

Życiorys

Edward Bernard Raczyński urodził się 19 grudnia 1891 roku w Zakopanem w rodzinie arystokratycznej herbu Nałęcz. Jego ojcem był Edward Aleksander Raczyński, kolekcjoner sztuki i założyciel galerii w Rogalinie, a matką Róża z Potockich. Młodość spędził w Krakowie, gdzie uczęszczał do II Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Jana III Sobieskiego. Studiował prawo w Lipsku i Londynie, a doktorat obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1915 roku. W 1919 roku rozpoczął karierę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, co zapoczątkowało jego długą służbę dyplomatyczną.

Kariera dyplomatyczna

Raczyński służył jako ambasador Polski w Kopenhadze, przy Lidze Narodów w Genewie oraz w Londynie (1934–1945). Podczas II wojny światowej, w latach 1941–1943, pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych rządu RP na uchodźstwie. Jego najważniejszym osiągnięciem w tym okresie była „nota Raczyńskiego” z 10 grudnia 1942 roku, oparta na raportach kuriera Jana Karskiego. Dokument ten, skierowany do sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych, szczegółowo opisywał niemieckie zbrodnie na ludności żydowskiej, stając się jednym z pierwszych oficjalnych raportów o Holokauście. Nota ta odegrała kluczową rolę w informowaniu świata o skali nazistowskich okrucieństw.

Po wojnie Raczyński pozostał w Wielkiej Brytanii, gdzie aktywnie działał na rzecz polskiej emigracji. W 1954 roku, wraz z Władysławem Andersem i Tomaszem Arciszewskim, założył Radę Trzech, sprzeciwiając się przedłużaniu prezydentury Augusta Zaleskiego. Jego zaangażowanie w sprawy polskiej diaspory było niezłomne, a w 1979 roku, w wieku 87 lat, został wybrany na prezydenta RP na uchodźstwie.

Prezydentura na uchodźstwie

Jako prezydent RP na uchodźstwie (1979–1986), Raczyński był symbolem ciągłości polskiej państwowości w czasach, gdy Polska znajdowała się pod rządami komunistycznymi. Objął urząd jako najstarszy prezydent w historii Polski i pełnił go do 95. roku życia, rezygnując w 1986 roku z powodu stanu zdrowia. Jego prezydentura była ważnym symbolem dla polskiej emigracji, a jego słowa: „Ta prezydentura, ten ostatni płomyk naszej suwerenności, powinien płonąć”, oddają jego oddanie sprawie polskiej niepodległości.

Związki z Rogalinem

Rogalin, położony niedaleko Poznania, od pokoleń był sercem rodu Raczyńskich. Pałac w Rogalinie, wzniesiony w XVIII wieku, jest dziś oddziałem Muzeum Narodowego w Poznaniu i jednym z najważniejszych zabytków Wielkopolski. W pałacu znajduje się „Gabinet londyński” Edwarda Bernarda Raczyńskiego, upamiętniający jego działalność na uchodźstwie. Galeria obrazów, zgromadzona przez jego ojca, Edwarda Aleksandra Raczyńskiego, zawiera ponad 250 dzieł, w tym największy obraz Jana Matejki „Dziewica Orleańska” oraz prace Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata, Olgi Boznańskiej i Leona Wyczółkowskiego. W sypialni Edwarda i jego brata Rogera wisiał obraz Malczewskiego „Melancholia”, symbolizujący walkę o niepodległość, która była bliska sercu Raczyńskich.

Pałac w Rogalinie był oazą polskości, szczególnie w czasach zaborów, gdy zagrożony był germanizacją i konfiskatą przez władze pruskie. Edward Bernard Raczyński, wraz z bratem Rogerem, przyczynił się do ochrony kolekcji sztuki przed zniszczeniem podczas II wojny światowej, ukrywając ją w Muzeum Narodowym w Warszawie. Po śmierci w 1993 roku Raczyński został pochowany w Rogalinie, co podkreśla jego głębokie związki z tym miejscem.

Działalność pisarska i inne zasługi

Oprócz działalności dyplomatycznej i politycznej, Raczyński był także pisarzem. Spisał wspomnienia i prace historyczne, które dokumentują jego życie i działalność polskiej emigracji. Był także mecenasem kultury, kontynuując tradycje rodzinne. W Dębicy ufundował działkę pod Szkołę Mechaniczną (obecnie Zespół Szkół Zawodowych nr 1) oraz park miejski imienia swojej przedwcześnie zmarłej żony, Joys Markham Raczyńskiej.

W uznaniu jego zasług dla Poznania i Wielkopolski, Raczyński otrzymał pierwsze w III RP Honorowe Obywatelstwo Miasta Poznania. Jego córka, Katarzyna Raczyńska, została uhonorowana Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski w Muzeum Pałacu w Rogalinie, co dodatkowo podkreśla znaczenie rodziny dla regionu.

Podsumowanie

Edward Bernard Raczyński był postacią wyjątkową – dyplomatą, politykiem i pisarzem, który przez całe życie służył Polsce. Jego prezydentura na uchodźstwie była symbolem niezłomności i nadziei na wolną Polskę. Rogalin, jako rodowa siedziba Raczyńskich, pozostaje miejscem, gdzie jego dziedzictwo jest szczególnie żywe. W 32. rocznicę jego śmierci warto odwiedzić pałac w Rogalinie, by lepiej zrozumieć jego życie i wkład w polską historię.

Tabela podsumowująca życie Edwarda Bernarda Raczyńskiego

Okres	Wydarzenie
1891	Urodził się w Zakopanem.
1915	Uzyskał doktorat z prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim.
1919	Rozpoczął karierę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
1934–1945	Ambasador RP w Londynie.
1941–1943	Minister spraw zagranicznych rządu RP na uchodźstwie.
1942	Przygotował „notę Raczyńskiego” o Holokauście.
1954	Współzałożyciel Rady Trzech w opozycji do prezydenta Augusta Zaleskiego.
1979–1986	Prezydent RP na uchodźstwie.
1993	Zmarł w Londynie, pochowany w Rogalinie.

Bibliografia

• Wikipedia: Edward Bernard Raczyński
• Muzeum Pałac w Rogalinie
• Artykuł o 30. rocznicy śmierci Raczyńskiego
• Poznań.pl: Edward Bernard Raczyński