Historia Kabaretu TEY

Kabaret TEY to prawdziwa legenda polskiej sceny kabaretowej, która w latach 70. i 80. XX wieku rozbawiała publiczność do łez, jednocześnie odważnie komentując absurdy życia w PRL. Powstały w sercu Wielkopolski, w Poznaniu, kabaret ten stał się jednym z najważniejszych symboli miasta, a jego skecze i piosenki weszły do kanonu polskiej kultury. Oto historia tego niezwykłego zespołu, który zrewolucjonizował polską scenę kabaretową.

Początki: Od Klopsa do TEY

Historia Kabaretu TEY zaczęła się w połowie lat 60. na Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Poznaniu (obecnie Akademia Wychowania Fizycznego). To tam studenci Zenon Laskowik, Krzysztof Jaślar i Aleksander Gołębiowski założyli amatorski kabaret o nazwie Klops. Nazwa, choć humorystyczna, nie nawiązywała do studenckiej stołówki, a raczej do nieudanej pierwszej premiery. Zespół szybko zdobył popularność wśród studentów, występując na akademiach, balach i uroczystościach uczelnianych. Wsparcie dyrektora Estrady Poznańskiej, Zbigniewa Napierały, pozwoliło na przekształcenie Klopsa w profesjonalny kabaret. W 1970 roku grupa przyjęła nazwę TEY, inspirowaną poznańską gwarą, gdzie zaimek „ty” wymawia się jako „tej”. Zenon Laskowik, dla nadania nazwie bardziej zachodniego brzmienia, zamienił literę „j” na „y”.

Pierwszy występ Kabaretu TEY odbył się 17 września 1971 roku w sali przy ulicy Masztalarskiej 8a w Poznaniu, zwanej „Teatrem Wielkim w Podwórzu”. Program nosił tytuł „Czymu ni ma dżymu?” i już wtedy zdradzał zadziorny charakter grupy, która nie bała się kpić z rzeczywistości PRL. Choć sala mogła pomieścić 160 osób, na premierze zjawiła się tylko połowa widowni, a bilety kosztowały 30 złotych. Nikt wtedy nie przypuszczał, że ten skromny początek da początek prawdziwemu fenomenowi.

Droga na szczyt: Złota Szpilka i ogólnopolska sława

Przełomowym momentem dla Kabaretu TEY było zdobycie Złotej Szpilki w 1973 roku na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w kategorii najlepszego kabaretu. TEY pokonał wtedy takie zespoły jak Salon Niezależnych, Pod Egidą czy Elita, zdobywając uznanie publiczności i krytyków. Nagroda ta, przyznana przez redakcję pisma „Szpilki”, otworzyła kabaretowi drzwi do ogólnopolskiej popularności. Od tego momentu występy TEY przyciągały tłumy, a bilety sprzedawały się na pniu.

Kabaret zyskał rozgłos dzięki odważnemu humorowi, który obnażał absurdy życia w komunistycznej Polsce. Skecze takie jak „Pelagia”, „Mamuśka”, „Maluch” czy „S tyłu sklepu” stały się kultowe, a teksty weszły do codziennego języka Polaków. W 1977 roku do zespołu dołączył Bohdan Smoleń, który zastąpił Janusza Rewińskiego. Duet Laskowik-Smoleń okazał się strzałem w dziesiątkę, tworząc jedne z najbardziej pamiętnych momentów w historii kabaretu. Ich skecz „S tyłu sklepu”, zaprezentowany w 1980 roku na festiwalu w Opolu, stał się symbolem TEY i jednym z najważniejszych kabaretonów w historii polskiej estrady.

Siedziba przy Woźnej 44 i walka z cenzurą

W początkowych latach działalności TEY występował w różnych miejscach, m.in. w budynku komendy hufca ZHP Jeżyce na Boninie w 1976 roku. Jednak w 1978 roku, dzięki wstawiennictwu prezydenta Poznania Andrzeja Wituskiego, kabaret otrzymał nową siedzibę – 150-osobową salę w kamienicy na rogu Starego Rynku i ulicy Woźnej 44, gdzie wcześniej działał klub seniora. Adres ten stał się ikoniczny, a żart o „Woźnej 44” („Nie wiemy, kim była ta woźna, ale doczekała się nazwy ulicy”) wszedł na stałe do repertuaru kabaretu.

TEY nie miał łatwego życia w realiach PRL. Cenzura bacznie przyglądała się ich twórczości, a teksty często musiały być zmieniane „na papierze”, choć na scenie artyści i tak mówili to, co chcieli. W 1974 roku Krzysztof Jaślar, jeden z założycieli, został objęty całkowitym zakazem publikacji przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z powodu „szkodliwości politycznej” jego utworów. W efekcie Jaślar odszedł z zespołu, choć później, w 1977 roku, ponownie współpracował z Laskowikiem, tworząc programy takie jak „Narodziny gwiazdy” czy „Śpiew, balet, piosenka”.

Mimo ingerencji cenzury, TEY znajdował sposoby, by przechytrzyć „smutnych panów”. Ich skecze, pełne aluzji i inteligentnego humoru, pozwalały publiczności śmiać się z absurdów rzeczywistości, a jednocześnie dawały poczucie wspólnoty w opozycji do systemu. Jak wspominał Zenon Laskowik: „Zawiązaliśmy Kabaret Tey w opozycji do tego, co się działo wokół nas wszystkich. Czułem, że coś jest nie tak, że nasza rzeczywistość jest zafałszowana, zakłamana, nieprawdziwa.”

Złote lata i kultowe skecze

Lata 70. i początek 80. to czas największej popularności Kabaretu TEY. Zespół występował nie tylko w Poznaniu, ale i w całej Polsce, a także za granicą, m.in. dla Polonii w USA i Kanadzie. Ich programy, takie jak „Zbiórka – czyli z rolnictwem na tey” (1978), „Na granicy” (1980) czy „Dizlus Ursus Superstar”, były przebojami. Skecze TEY, takie jak „Pelagia” („Mam 5 złotych od bombki”), „Maluch” („Jak ty masz lakier zdarty, to ty jesteś stuknięty”) czy „Bieda”, bawiły publiczność prostolinijnym humorem, który jednocześnie trafnie komentował rzeczywistość. Piosenki, takie jak „Monika” czy „Najlepiej nam było przed wojną”, z muzyką autorstwa Włodzimierza Korcza czy Zbigniewa Górnego, stały się hitami.

TEY słynął z improwizacji i bliskiego kontaktu z publicznością. Artyści angażowali widzów w swoje występy, używając liczby mnogiej „my” jako odniesienia do zwykłych obywateli PRL, w opozycji do „onych” – rządzących. To szczere podejście i autentyczność sprawiły, że publiczność widziała w skeczach odbicie własnego życia. Jak napisał Marek Zaradniak: „Legenda Kabaretu Tey to zasługa nie tylko Laskowika, ale i jego znakomitych partnerów.”

Schyłek i rozpad

Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku klimat polityczny w Polsce zmienił się, co wpłynęło na działalność kabaretu. W 1984 roku TEY zmienił nazwę na Teyatr, a jego repertuar stał się mniej satyryczny, co przełożyło się na spadek popularności. Ostatni występ w Polsce odbył się w 1987 roku, a w 1988 roku kabaret dał serię występów dla Polonii w USA i Kanadzie. W 1989 roku zespół w pełnym, sześcioosobowym składzie wystąpił w Teatrze Wielkim w Poznaniu, prezentując nowe wersje starych skeczy, takich jak „Pelagia” czy „Maluch”.

Ostateczny rozpad kabaretu w 1990 roku był wynikiem wielu czynników, w tym konfliktów wewnętrznych i zmian w życiu osobistym Zenona Laskowika. Artysta, zmęczony życiem estradowym, rzucił alkohol, zainteresował się filozofią zen i przez kilkanaście lat pracował jako listonosz w Poznaniu, co zaskoczyło wielu fanów. W 2003 roku Laskowik powrócił na scenę z nowym programem „Niespodziewane powroty, czyli twórzmy klimacik” w ramach Platformy Artystycznej O.B.O.R.A., a w 2019 roku reaktywował TEY w programie „Tey, a było to w roku 1971”.

Dziedzictwo Kabaretu TEY

Kabaret TEY pozostawił niezatarty ślad w polskiej kulturze. Ich skecze, pełne ciętego humoru i celnych obserwacji, są wciąż chętnie oglądane w telewizyjnych powtórkach i w internecie. Wiele tekstów, takich jak „Ucz się ucz, masz duży łeb, dużo ci wiedzy wejdzie” czy „Odbiliśmy się od dna i dno się oberwało”, weszło do codziennego języka. TEY był nie tylko rozrywką, ale i formą oporu wobec komunistycznej rzeczywistości, dając Polakom możliwość śmiechu w trudnych czasach.

W 2025 roku, z okazji 55. rocznicy powstania kabaretu, w ramach Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego zaproponowano organizację wydarzeń kulturalnych upamiętniających TEY, w tym koncerty, wystawy i występy inspirowane jego twórczością. Na przystankach komunikacji miejskiej w Poznaniu planowane są plakaty z kodami QR, umożliwiające dostęp do zdigitalizowanych skeczy, piosenek i zdjęć.

Kabaret TEY to więcej niż tylko zespół kabaretowy – to symbol Poznania i dowód na to, że humor może być nie tylko rozrywką, ale i narzędziem do mówienia prawdy. Jak mawiał Zenon Laskowik: „Kabaret w PRL-u był po to, żeby uratować swoją świadomość.” I to właśnie udało się TEY – uratować ducha wolności przez śmiech.