Historia choinki w kontekście Świąt Bożego Narodzenia
Choinka to jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli świąt Bożego Narodzenia. Zielone drzewko, bogato ozdobione lampkami, bombkami i innymi dekoracjami, wypełnia nasze domy magią i ciepłem. Jednak czy zastanawialiście się kiedyś, skąd wzięła się tradycja stawiania choinki na święta? Jakie znaczenie miała na przestrzeni wieków i dlaczego stała się nieodłącznym elementem Bożego Narodzenia? W tym artykule przyjrzymy się historii choinki, jej symbolice oraz temu, jak tradycja ta ewoluowała w Polsce i na świecie.
1. Początki tradycji – choinka przed chrześcijaństwem
Historia choinki sięga jeszcze czasów pogańskich, długo przed narodzinami chrześcijaństwa. Zielone drzewka były symbolem życia, odrodzenia i wieczności w wielu kulturach.
- W tradycji nordyckiej i germańskiej, wiecznie zielone drzewa (np. jodły i świerki) symbolizowały siłę życia, która przetrwała nawet najtrudniejszy okres zimy. Drzewa te były często dekorowane jabłkami i świecami podczas obchodów zimowego przesilenia – święta Yule.
- W starożytnym Rzymie podczas obchodów Saturnaliów (święta ku czci boga Saturna), domy dekorowano gałązkami wiecznie zielonych drzew jako symbol triumfu życia nad śmiercią.
2. Pierwsze choinki w tradycji chrześcijańskiej
Wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa stare, pogańskie zwyczaje zaczęto integrować z nową wiarą. Choinka, jako symbol odradzającego się życia, znalazła swoje miejsce również w chrześcijańskich obchodach Bożego Narodzenia.
XVI wiek – początek tradycji w Niemczech
Za pierwsze choinki w kontekście świąt Bożego Narodzenia odpowiadają niemieckie wspólnoty chrześcijańskie. W XVI wieku w Niemczech zaczęto wprowadzać do domów wiecznie zielone drzewka, które symbolizowały rajski ogród i odniesienia do drzewa życia. Zwyczaj ten początkowo wiązał się z przedstawieniami religijnymi, w których dekorowano drzewa jabłkami, reprezentującymi grzech pierworodny, i waflami – symbolem Eucharystii.
Według legendy, to reformator Marcin Luter po raz pierwszy udekorował choinkę świecami. Inspiracją miało być dla niego piękno rozgwieżdżonego nieba, które obserwował zimową nocą.
3. Rozpowszechnienie choinki w Europie i na świecie
Choinka zaczęła zyskiwać popularność w XVII i XVIII wieku, szczególnie w krajach protestanckich, takich jak Niemcy i Holandia. W XVIII wieku tradycja ta dotarła do Anglii i Francji, głównie dzięki niemieckim imigrantom i królewskim dworom.
Anglia i królowa Wiktoria
Choinka stała się szczególnie popularna w Anglii za sprawą królowej Wiktorii i jej męża, księcia Alberta, pochodzącego z Niemiec. W 1848 roku w „The Illustrated London News” opublikowano ilustrację przedstawiającą rodzinę królewską stojącą wokół ozdobionej choinki. Zainspirowało to angielskie rodziny do przyjęcia tego zwyczaju.
Stany Zjednoczone
Do USA tradycję choinki przynieśli niemieccy osadnicy. Już w latach 40. XIX wieku pojawiły się pierwsze drzewka świąteczne w domach amerykańskich rodzin, a pod koniec XIX wieku choinka była już powszechnym symbolem Bożego Narodzenia w całym kraju.
4. Choinka w Polsce
W Polsce choinka pojawiła się stosunkowo późno, bo dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, i początkowo była zwyczajem miejskim, szczególnie wśród rodzin mieszczańskich i arystokracji. Na wsiach wciąż dominowały tradycyjne dekoracje, takie jak podłaźniczki czy snopek siana ustawiony w kącie izby.
Podłaźniczka – poprzedniczka choinki
Przed wprowadzeniem choinki w Polsce popularne były tzw. podłaźniczki – wierzchołki jodeł lub gałęzie, które zawieszano pod sufitem. Dekorowano je jabłkami, orzechami, ciastkami i kolorowymi wstążkami. Podłaźniczka miała przynosić szczęście, zdrowie i ochronę przed złem.
Rozpowszechnienie choinki w XIX wieku
W XIX wieku tradycja choinki zaczęła wypierać podłaźniczki i inne lokalne zwyczaje. Stała się symbolem nowoczesności i jednocześnie chrześcijańskiego świętowania. Drzewka dekorowano ręcznie robionymi ozdobami – bombkami z papieru, łańcuchami, a także cukierkami i piernikami.
5. Symbolika choinki
Choinka w tradycji chrześcijańskiej ma głębokie znaczenie symboliczne.
- Wiecznie zielone drzewo symbolizuje życie wieczne i nadzieję na zmartwychwstanie.
- Dekoracje (jabłka, orzechy, świece) początkowo miały znaczenie religijne, ale z czasem zyskały bardziej świecki wymiar, symbolizując szczęście i dostatek.
- Gwiazda na czubku nawiązuje do Gwiazdy Betlejemskiej, która prowadziła Trzech Króli do miejsca narodzin Jezusa.
6. Współczesne tradycje związane z choinką
Dziś choinka to nie tylko element religijny, ale także symbol rodzinnej atmosfery, ciepła i wspólnoty. Dekorowanie choinki stało się coroczną tradycją w wielu domach, a same ozdoby ewoluowały – od tradycyjnych ręcznie robionych bombek po nowoczesne lampki LED i tematyczne dekoracje.
Choinki miejskie
Współczesnym zwyczajem stało się także stawianie ogromnych choinek w miastach. Najsłynniejsze drzewka można podziwiać m.in. na Placu Świętego Piotra w Watykanie, przed Rockefeller Center w Nowym Jorku czy na londyńskim Trafalgar Square.
Podsumowanie
Historia choinki jest pełna symboliki i różnorodnych tradycji, które ewoluowały na przestrzeni wieków. Od pogańskich rytuałów przez chrześcijańskie świętowanie po współczesne dekoracje – choinka pozostaje jednym z najbardziej uniwersalnych i pięknych symboli świąt Bożego Narodzenia. To nie tylko ozdoba, ale również wyraz nadziei, radości i wspólnoty, która łączy pokolenia. Choć tradycja ta może się różnić w zależności od regionu i kultury, jedno jest pewne – trudno wyobrazić sobie święta bez zielonego drzewka w centrum naszych domów.
fot: Paweł Liszkowski
