Wielkopolskie potrawy wigilijne
Wieczerza wigilijna to najważniejszy i najprzyjemniejszy moment świąt Bożego Narodzenia.
Samo słowo Wigilia pochodzi od łacińskiego Vigiliae i oznacza „czuwanie nocne”, związane
ze zmianami straży nocnej. Określenie to zostało przejęte przez chrześcijan w znaczeniu
nocnego czuwania modlitewnego, bądź wieczornego nabożeństwa. Wigilia w Wielkopolsce
zaczynała się wraz z ukazaniem się pierwszej gwiazdki na niebie. Jest to związane z
tajemniczą gwiazdą, wskazującą trzem Mędrcom drogę do Betlejem. Wieczerza rozpoczyna
się dzieleniem opłatkiem. W całej Polsce zwyczaj łamania się opłatkiem jest obyczajem
powszechnie znanym i mocno utrwalonym, choć wprowadzonym do tradycji polskich nie tak
bardzo dawno. Z początku był znany wśród szlachty i arystokracji odnotowany wśród
obyczajów w XVIII wieku. Potem trafił do miast, a w końcu także do wsi. Jeszcze w
początkach XX w. niektórych okolicach wielkopolski północnej i północno wschodniej obrzęd
łamania się opłatkiem nie był znany.
Zwyczaj dzielenia się opłatkiem nawiązuje do łamania się chlebem obrzędowym u Żydów i
starochrześcijańskiej tradycji składania na ołtarzu chlebów ofiarnych. Samo słowo opłatek
pochodzi od łacińskiego oblatum, co znaczy „dar ofiarny”. Opłatek jest rodzajem cienkiego
chleba pieczonego tylko z mąki pszennej i wody w specjalnych metalowych szczypcach.
Służył nie tylko jako symbol dawnej świętej wieczerzy. Powszechnie wierzono, że może być
również pokarmem dla duchów zmarłych. Na stole stawiano nakrycie a wszyscy domownicy
nie zapominali o położeniu na tym dodatkowym talerzu choćby ułamka ze swojej części
opłatka. Dawniej istniał również zwyczaj zanoszenia opłatka zwierzętom gospodarskim, były
one jednak nie białe, lecz kolorowe.
To, co obecnie jada się w większości wielkopolskich domów na Wigilię, ma dość krótką
tradycję sięgającą zaledwie okresu międzywojennego i lat powojennych. Niektóre potrawy
mają oczywiście starsze pochodzenie albo uległy modyfikacji. To, co stanowiło wigilijne menu
w XIX-wiecznej Wielkopolsce, nie bardzo by nam obecnie smakowało.
Wszystko miało jałowy smak, bo przypraw ani soli nie używano.
Siemieniucha czyli polewka z nasion konopi byłaby dla nas raczej niejadalna. Zniknęła
również powszechna niegdyś kasza jaglana a rzadko można spotkać jeszcze groch z
kapustą.
W okresie powojennym nastąpiły duże zmiany w wigilijnym menu i pewne ujednolicenie
zestawu potraw wigilijnych. Było to spowodowane migracją i przesiedleniami dużych grup
ludności, co spowodowało wzajemne przenikanie się tradycji.
Oto potrawy, które obecnie najczęściej pojawiają się na wielkopolskich stołach podczas
wieczerzy wigilijnej:
- Barszcz czerwony z uszkami
Barszcz czerwony to absolutna podstawa wigilijnego menu w Wielkopolsce. Jego intensywny
kolor i aromat są efektem starannego zakwaszania buraków, które zaczyna się już na kilkadni przed świętami. Podawany jest z delikatnymi uszkami wypełnionymi grzybowym farszem, często przygotowywanym z lokalnych borowików czy podgrzybków, zbieranych w wielkopolskich lasach. To danie symbolizuje zdrowie i siłę. - Zupa rybna
Alternatywą dla barszczu jest zupa rybna. Przygotowywana najczęściej na bazie wywaru z
karpia, okonia czy szczupaka, z dodatkiem warzyw korzeniowych, takich jak marchew,
pietruszka i seler, ma delikatny, a zarazem wykwintny smak. - Zupa grzybowa z leśnych grzybów
– według dawnych wierzeń grzyby zawsze były owiane nutką tajemniczości. Pochodziły z
lasu, czyli przestrzeni obcej i niebezpiecznej dla człowieka. Zapewnić miały siłę, witalność
oraz trzeźwość umysłu. - Karp smażony
Smażony karp to król wigilijnego stołu.Na naszych stołach powszechnie pojawił się dopiero w
czasach PRL-u. W Wielkopolsce podawany jest w klasycznej wersji – obtoczony w mące i
smażony na złoty kolor na maśle lub oleju. W niektórych domach zamiast smażonego
serwuje się karpia w galarecie, co również jest popularnym wyborem w regionie. - Śledź w śmietanie lub oleju
Śledzie na Wigilię przygotowuje się na różne sposoby. W Wielkopolsce szczególnie
popularna jest wersja w śmietanie z cebulą, jabłkiem i odrobiną octu. Drugą opcją jest śledź
w oleju z dodatkiem kiszonej cebuli, pieprzu i liścia laurowego. Obie wersje symbolizują
prostotę i pokorę. - Sałatka Śledziowa
Sałatka śledziowa z warzywami to bardziej współczesna adaptacja tradycyjnych potraw
wigilijnych. Przygotowuje się ją z dodatkiem ziemniaków, cebuli i ogórków, a wszystko to jest
mieszane z majonezem. Sałatka ta jest często obecna na stołach, dodając koloru i smaku. - Pierogi z kapustą i grzybami
Pierogi wigilijne są ręcznie lepione, a ich farsz to mieszanka kapusty kiszonej i grzybów.
Kapusta używana w Wielkopolsce często pochodzi z lokalnych gospodarstw, gdzie
fermentuje się ją w tradycyjny sposób, co nadaje pierogom niepowtarzalny smak. - Makiełki
znane są właściwie tylko w Wielkopolsce, ale podaje się je inaczej w zależności od części
regionu. W jednej części Wielkopolski robi się je poprzez pokrojenie bułki pszennej i
namoczenie jej w mleku, a następnie dodanie maku, miodu lub cukru i rodzynek. Gdzie
indziej, zamiast w mleku, moczy się ją w wodzie. W innych regionach ziemi
wielkopolskiej, makiełkami zwie się po prostu kluski z makiem - Kompot z suszu
Aromatyczny kompot z suszonych owoców to tradycyjny napój podawany podczas Wigilii.
Przygotowywany z suszonych śliwek, jabłek, gruszek i czasami moreli, dosładzany miodem i
przyprawiany cynamonem oraz goździkami. Jego zapach unosi się w całym domu,
wprowadzając w świąteczny nastrój. - Makowiec
Makowiec w Wielkopolsce to prawdziwy wigilijny klasyk. Drożdżowe ciasto z obfitą warstwą
masy makowej, w której znajdują się rodzynki, orzechy, miód i skórka pomarańczowa, jest
deserem, który symbolizuje szczęście i dostatek. - Sernik Wigilijny
Sernik wigilijny to kolejny smakołyk, który króluje na wielkopolskich stołach. Przygotowywany
na bazie sera, jajek i aromatycznych dodatków, każdy region ma swoje unikatowe receptury.
Sernik wprowadza słodki akcent do kolacji i jest często podawany na zakończenie wigilijnej
uczty. Często bywa też przedmiotem sporu: z rodzynkami czy bez? - Pierniki
Pierniki i różne korzenne ciasteczka to typowe wigilijne wypieki, które często
przygotowywane są wcześniej, by zdążyły skruszeć do Wigilii. Ich zapach towarzyszy
przygotowaniom i wprowadza wyjątkowy, świąteczny klimat.
Znaczenie i symbolika potraw:
Najczęściej podawano 12 dań by zapewnić szczęście w trakcie kolejnych 12 miesięcy.
Często ograniczano dania do nieparzystych 9 lub 7 podkreślając znaczenie powodzenia
urodzaju dla dziewięciu zbóż lub symbolu szczęśliwej siódemki. Wszystkich tych
szczególnych potraw należało spróbować.
W chrześcijaństwie liczba ta nawiązuje do 12 apostołów i ma przynieść szczęście oraz
dostatek w nadchodzącym roku. Wigilia w Wielkopolsce, mimo wielu wspólnych elementów z
innymi regionami, zachowuje swój unikatowy charakter dzięki lokalnym recepturom i
tradycjom, przekazywanym z pokolenia na pokolenie.
To wyjątkowe dziedzictwo kulinarne jest nie tylko częścią naszej historii, ale i okazją, by
celebrować czas spędzony z bliskimi. Smaki, które spotykamy na wigilijnym stole, są
nieodłącznym elementem świątecznej magii. Wigilia w Wielkopolsce to coś więcej niż kolacja
– to wspomnienia, emocje i poczucie więzi.
A Ty, które z tych potraw serwujesz w swoim domu? ��
