You are currently viewing Bambrzy w Poznaniu – Podróż przez trzy wieki historii

Bambrzy w Poznaniu – Podróż przez trzy wieki historii

Bambrzy w Poznaniu – Podróż przez trzy wieki historii

Każdego roku, w pierwszą niedzielę sierpnia, Stary Rynek w Poznaniu ożywa dzięki tłumom zgromadzonym wokół studzienki Bamberki. Kobiety w barwnych strojach z kwiatowymi kornetami na głowach i mężczyźni w tradycyjnych ubraniach celebrują przybycie swoich przodków – Bambrów – do Poznania ponad 300 lat temu. Kim są Bambrzy i jak ich historia wpłynęła na kształt miasta? Ten artykuł zgłębia ich fascynującą przeszłość, wkład kulturowy i współczesne dziedzictwo.

Historia osadnictwa

W XVIII wieku Poznań zmagał się z poważnym kryzysem demograficznym. Wojna północna (1700–1721) oraz epidemie dżumy, szczególnie ta z lat 1708–1710, zdziesiątkowały ludność okolicznych wsi, takich jak Luboń, Dębiec, Rataje, Wilda, Jeżyce, Górczyn, Winiary i Bonin. W 1709 roku zaraza w samym Poznaniu pochłonęła 9 tysięcy osób w zaledwie sześć miesięcy, pozostawiając pola nieuprawiane i wsie niemal opustoszałe. Aby przywrócić regionowi gospodarczą stabilność, władze miejskie, prawdopodobnie z inicjatywy biskupa Krzysztofa Antoniego Szembeka lub jego poprzednika Michała Bartłomieja Tarły, zaprosiły osadników z okolic Bambergu w Bawarii, znanych z zaawansowanych umiejętności rolniczych.

Pierwsza fala osadników przybyła w 1719 roku do Lubonia, gdzie osiedliło się 13 rodzin, liczących około 60 osób. Kolejne fale dotarły w 1730 roku (Dębiec, Bonin, Jeżyce, Winiary), 1746–1747 (Rataje, Wilda) oraz 1750–1753 (Jeżyce, Górczyn). Łącznie osiedliło się około 90 rodzin, czyli 400–500 osób, choć niektóre źródła sugerują liczbę nawet do 900. Osadnicy ci, zwani Bambrami, pochodzili nie tylko z Bambergu, ale także z innych regionów, takich jak Wirtembergia, Szwabia, Prusy Wschodnie czy Śląsk. Wszyscy jednak musieli być wyznania rzymskokatolickiego, zgodnie z dekretem króla Augusta II Mocnego z 1710 roku, dotyczącym cudzoziemców osiedlających się w Polsce.

Warunki oferowane osadnikom były wyjątkowo korzystne w porównaniu z tymi, które obowiązywały polskich chłopów. Każda rodzina otrzymywała jedną hubę ziemi (około 13 hektarów, choć wielkość mogła się różnić w zależności od jakości gleby i dostępnych narzędzi), nasiona (2,5 korca żyta, 0,5 korca pszenicy, 0,5 korca zboża jarego oraz 8 fur siana), drewno na budowę domów oraz zwolnienie z podatków na kilka lat. W zamian zobowiązani byli do płacenia rocznego czynszu, świadczenia sześciu dni roboczych rocznie na hubę (trzy na sprzątanie miasta, dwa na koszenie traw, jeden na inne prace) oraz dostarczania gęsi lub kogutów na Zielone Święta i Boże Ciało, a także dwóch mendli jaj na Wielkanoc. Te warunki, oparte na gospodarce czynszowej, a nie pańszczyźnianej, pozwoliły Bamfrom szybko odbudować wsie i przyczynić się do rozwoju regionu.

Bamberki 02

Integracja i kultura

Przybycie Bambrów do Poznania nie obyło się bez wyzwań. Początkowo barierą był język – osadnicy mówili po niemiecku, a dokładniej w bawarskim dialekcie, który był niezrozumiały nawet dla niemieckojęzycznej ludności pruskiej w Poznaniu. Jednak wspólne wyznanie rzymskokatolickie oraz konieczność uczestnictwa w mszach i edukacji w języku polskim przyspieszyły ich integrację. Dzieci Bambrów uczyły się polskiego w szkołach i na lekcjach religii, a dorośli przyswajali język poprzez codzienne kontakty z miejscową ludnością. Mieszane małżeństwa z Polakami dodatkowo zacieśniały więzi między społecznościami.

Już pod koniec XIX wieku wśród katolickich mieszkańców wsi podpoznańskich nie było osób deklarujących narodowość niemiecką. Ten szybki proces asymilacji, określany jako „cud polonizacyjny”, jest uznawany za wyjątkowy w historii. Bambrzy nie tylko przyjęli polską kulturę i język, ale także aktywnie uczestniczyli w polskich ruchach narodowych. W okresie zaborów, w czasie polityki germanizacyjnej kanclerza Bismarcka, wielu Bambrów broniło polskich szkół i kościołów. W Powstaniu Wielkopolskim (1918–1919) liczni potomkowie Bambrów brali czynny udział, a podczas II wojny światowej wielu z nich odmawiało podpisania Volkslisty, co skutkowało prześladowaniami ze strony okupanta niemieckiego.

Bambrzy wnieśli znaczący wkład w kulturę Wielkopolski. Wprowadzili nowe techniki rolnicze, które zwiększyły wydajność upraw, a także elementy budownictwa i tradycje kulinarne, które wzbogaciły lokalną społeczność. Najbardziej rozpoznawalnym symbolem ich kultury są tradycyjne stroje kobiece, łączące elementy bawarskie i wielkopolskie. Składają się one z kaftana, spódnicy i charakterystycznego kornetu – czepca zdobionego kwiatami. Każdy kornet był unikalny, odzwierciedlając indywidualny styl noszącej go Bamberki. Stroje te można podziwiać podczas procesji Bożego Ciała, gdzie kobiety w tradycyjnych ubraniach idą w korowodzie, prezentując swoje dziedzictwo.

Dziedzictwo i obecność współczesna

Współczesne dziedzictwo Bambrów jest pielęgnowane przez Towarzystwo Bambrów Poznańskich, założone w 1993 roku przez prof. Marię Paradowską. Organizacja ta odgrywa kluczową rolę w promowaniu historii i kultury Bambrów, organizując wydarzenia takie jak coroczne Święto Bamberskie, które odbywa się w pierwszą niedzielę sierpnia na Starym Rynku. Podczas tego święta studzienka Bamberki, znajdująca się za ratuszem, jest dekorowana kwiatami, a uczestnicy ubierają się w tradycyjne stroje, celebrując przybycie swoich przodków. Towarzystwo organizuje także warsztaty, pikniki i występy folklorystyczne, takie jak pokazy gwary czy prezentacje strojów bamberskich podczas festynów, np. „Biba w Lasku” w Luboniu.

Muzeum Bambrów Poznańskich, zlokalizowane przy ul. Mostowej 7/9, jest unikalną placówką kulturalną, która prezentuje historię i kulturę osadników z Bambergu. Otwarte 29 listopada 2003 roku, muzeum zawiera około 1500 eksponatów, w tym XVII-wieczny czepiec chrzcielny z rodziny Schneiderów, narzędzia rolnicze, meble oraz tradycyjne stroje. Ekspozycja odtwarza XIX-wieczną chatę bamberską, otoczoną ogródkiem i brukowanym podwórkiem, co pozwala zwiedzającym przenieść się w czasie. Muzeum jest otwarte w piątki i soboty w godzinach 10:00–14:00, a grupy zorganizowane mogą umówić się na zwiedzanie w innym terminie, kontaktując się z Aleksandrem Kubelem (tel. 602 658 961). Placówka jest dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Bambrzy pozostawili trwały ślad w krajobrazie Poznania. Kapliczki w Winiarach, Żegrzu i Ratajach, a także historyczne budynki, takie jak dom Beierleinów przy ul. Żupańskiego z figurą anioła, Leitgeberów przy ul. Dąbrowskiego 35/37 czy Deierlingów przy ul. Wrocławskiej, są świadectwem ich obecności. Warto również odwiedzić Zagrodę Bamberską przy ul. Kościelnej i św. Wawrzyńca, która niegdyś funkcjonowała jako restauracja.

Według prof. Marii Paradowskiej, w każdym czwartym poznaniaku płynie bamberska krew, co podkreśla ogromny wpływ Bambrów na współczesną społeczność miasta. Nazwiska takie jak Leitgeber, Deierling, Muth, Walter, Kaiser, Handschuh, Stolzmann, Plenzler czy Gensler są nadal powszechne w Poznaniu. Przykładem jest rodzina Leitgeberów, której protoplasta, Andreas Leitgeber, osiedlił się w Ratajach w 1747 roku. Jego potomkowie, tacy jak Krzysztof Skubiszewski (polityk i dyplomata) czy Maja Komorowska (aktorka), osiągnęli znaczące sukcesy w różnych dziedzinach.

W 2019 roku, z okazji 300-lecia przybycia Bambrów, Rada Miasta Poznania ogłosiła Rok Bambrów Poznańskich, a liczne wydarzenia, w tym wystawy, publikacje i rekonstrukcje historyczne, uczciły ich dziedzictwo. Tradycje bamberskie zostały wpisane na Krajową Listę Dziedzictwa Niematerialnego UNESCO w 2018 roku, co potwierdza ich znaczenie dla polskiej kultury.

AspektSzczegóły
PochodzenieOsadnicy z okolic Bambergu (Bawaria) i innych regionów Cesarstwa Rzymskiego, głównie katolicy.
Okres osadnictwa1719–1753, w kilku falach: 1719 (Luboń), 1730 (Dębiec, Bonin, Jeżyce, Winiary), 1746–1747 (Rataje, Wilda), 1750–1753 (Jeżyce, Górczyn).
Liczba osadnikówOkoło 450–500 osób, możliwe do 900 według późniejszych dokumentów.
Warunki osadnictwaZiemia (1 huba, ok. 13 ha), nasiona, drewno, zwolnienia podatkowe; obowiązki: czynsz, 6 dni roboczych rocznie, gęsi/koguty, jaja.
IntegracjaSzybka polonizacja dzięki wspólnemu wyznaniu, mieszanym małżeństwom i edukacji; „cud polonizacyjny” do końca XIX wieku.
Wkład kulturowyNowe techniki rolnicze, budownictwo, kuchnia; tradycyjne stroje kobiece z kornetami.
WspółczesnośćTowarzystwo Bambrów Poznańskich (założone 1993), Muzeum Bambrów Poznańskich (ul. Mostowa 7/9), Święto Bamberskie (pierwsza niedziela sierpnia).

Podsumowanie

Bambrzy są nieodłączną częścią historii Poznania od ponad trzech stuleci. Ich przybycie w XVIII wieku, szybka integracja i bogaty wkład kulturowy ukształtowały tożsamość miasta. Odwiedzając Muzeum Bambrów Poznańskich, uczestnicząc w Święcie Bamberskim czy odkrywając bamberskie kapliczki i budynki, można lepiej zrozumieć tę fascynującą opowieść o odwadze, adaptacji i jedności dwóch narodów. Ich historia przypomina, jak otwartość na drugiego człowieka może prowadzić do tworzenia trwałego, wielokulturowego dziedzictwa.

Źródła

Tagi: ,

Dodaj komentarz